Solubl Transferrin Reseptörü (sTfR)

Transferrin reseptörü (TfR) hücrelere demir alımına aracılık eden ve eritroid progenitör hücreleri tarafından eksprese edilen bir integral membran glikoproteinidir. Hücreler transferrin ile gelen demiri, yüzeylerinde bulunan bu reseptörlerini kullanarak alırlar. Hücre yüzeyinde bulunan TfR sayısı hücrenin demir ihtiyacını yansıtır. Transferrin reseptörü 95 kDa bir proteindir ve disülfid bağları ile birleşen, biri sitozolik, diğeri transmembran iki subunitten yapılmıştır. Eritrositler haricinde tüm hücrelerde bulunur. Diferrik transferrin, TfR'ne bağlanır ve hücre membranına tutunur. Membranda oluşan endositik vezikül ile hücreye alınan diferrik transferrin reseptör kompleksinin demiri, endozomun asidifikasyonu ile hücreye verilir. Demiri boşalmış apotransferrin-transferrin reseptör kompleksi tekrar hücre yüzeyine döner.

Çözülebilir Transferin Reseptörü (sTfR), hücre membranına bağlı TfR'den kopmuş bir parçadır. Hücresel alandaki TfR’nin proteolizi sonucunda üretilerek plazma ve serumda ölçülen monomerler meydana gelir. Serumda ölçülen sTfR, 85 kDa moleküler ağırlıkta ve transferrinle kompleks haldedir ve konsantrasyonu membran üzerindeki reseptörün konsantrasyonu ile doğru orantılıdır. Birçok çalışmada doku TfR düzeyleri ile sTfR konsantrasyonları arasında ilişkinin varlığı gösterilmiştir. TfR ekspresyonu demir eksikliğinde arttığından ve TfR’nin çoğu eritroid progenitör hücrelerde bulunduğundan, serum sTfR seviyeleri hücresel demir ihtiyacını veya eritroid progenitör havuzunun büyüklüğünü (örn. eritropoez hızı) yansıtır.

KULLANIM AMACI

En yaygın anemi biçimleri olan kronik hastalığa bağlı anemi (KHA) ve demir eksikliğine bağlı anemi (DEA), temel olarak demir durumu tahminleriyle birbirinden ayrılır. Ferritin, TIBC (total demir bağlanma kapasitesi) ve serum demir düzeyleri gibi standart demir durumu parametreleri kronik hastalıktan doğrudan etkilenir ve bu da belirsiz sonuçlara yol açar. Serum ferritin düzeyleri, gebe kadın, yenidoğanlar, bir yaşına kadar bebekler, hızlı büyüme evresindeki ergenler, sporcular, transplant nakilli hastalar ve kronik ateşli veya kanserli hastalar gibi bazı hasta gruplarında demir dengesi ile ilgili sadece sınırlı bilgi sağlar.

Buna karşın, hücresel doku gereksinimini gösteren sTfR ölçümünün hem hemodilusyondan, hem de infeksiyon ve inflamasyondan etkilenmediği bildirilmektedir. Kronik hastalığı olan bireylerde sTfR ölçümü demir eksikliğinin önemli bir göstergesidir. sTfR, kronik hastalık anemili (KHA) hastalarda görülen proenamatuar sitokinlerden en az düzeyde etkilenir ve bu da demir durumunun ve eritropoezinin değerlendirilmesinde, serum ferritine göre bir avantaj sağlar. Ferritinin aksine sTfR konsantrasyonu akut faz reaksiyonları, akut karaciğer fonksiyonu bozuklukları veya malign tümörlerden etkilenmediğinden, KHA ile demir eksikliği anemisini (DEA) birbirinden ayırt etmede oldukça önemlidir. sTfR değerlerinde artış aynı zamanda polisitemi, hemolitik anemi, talasemi, kalıtsal sferositoz, orak hücreli anemi, megaloblastik anemi, miyelodisplastik sendrom ve vitamin B12 eksikliğinde de gözlenir.

sTfR konsantrasyonları, demir depo rezervleri tükenene kadar (Ferritin <12 μg/L) değişmez. Demir seviyelerindeki azalma, hemoglobin konsantrasyonunda belirgin bir düşüş olmadan önce sTfR'de belirgin bir artışa neden olur. Bu nedenle ferritin demir depolama durumunu yansıtırken, sTfR konsantrasyonu fonksiyonel demir durumunu gösterebilir.

sTfR özellikle kronik hastalığı olan hastalarda demir eksikliğine bağlı aneminin tanısına destek sağlar. Bir akut faz reaktanı gibi davranmadığından demir eksikliğinin eşlik etmediği KHA’nde sTfR normal sınırlarda tespit edilir.

Bu test aynı zamanda hesaplanmış sTfR/log ferritin indisi oluşturmak üzere ferritin ölçümüyle bağlantılı olarak kullanılabilir. sTfR/log ferritin indisi için sTfR ile ferritinin birleştirilmesinin, kronik hastalığı olan veya yaşlı hastalarda anemi testi özgüllüğünü artırabileceği bildirilmiştir.

sTfR indeksi = sTfR konsantrasyonu / log ferritin konsantrasyonu.

DEA: Demir Eksikliği Anemisi, KHA: Kronik Hastalık Anemisi

Çocuk Hastalarda Kullanımı

Çocuk polikliniklerine başvuran hastaların çoğunluğunu enfeksiyon hastalıkları oluşturmakta ve bu çocukların büyük bir kısmında da birlikte demir eksikliği anemisi görülmektedir. Enfeksiyon ve enflamasyon durumlarında, interlökin 1 (IL1), tümör nekrozis faktör (TNF) gibi çeşitli sitokinlerle yönlendirilen akut faz cevabı olur. Bu sitokinlerin eritropoezi baskılayıcı etkileri yanında, retiküloendotelyal sistemde demir blokajı ve demir emiliminin engellenmesi gibi eritropoeze demir verilmesini azaltıcı etkileri de vardır. IL1, TNFa, IL6, IL4 ve ILI 3'ün makrofaj kaynaklı demirin salınımını azaltıp depolanmasını artırdıkları, ferritin düzeyini yükselttikleri gösterilmiştir. Ferritinin de enflamasyon sitokinleri ile düzeyinin değişmesi, akut faz reaktanı gibi davranması nedeniyle, organizma demir deposunu doğru olarak yansıtmadaki önemi azalmıştır. Enfeksiyonu olan çocuklarda bu nedenle, demir eksikliğinin olup olmadığını söylemek için, normalde kullanılan laboratuar testleri yetersiz kalmaktadır.

Serumdaki TfR'nin majör kaynağı kemik iliği eritropoetik hücreleri (%80) ve dolaşımdaki retikülositlerdir. Karaciğer ve plasenta gibi fazlaca sTfR içeren diğer dokuların, serum sTfR havuzuna katkısı azdır. Bu nedenle sTfR direk olarak eritropoetik aktiviteyi ve fonksiyonel demir gereksinimini göstererek, organizmanın demir durumu hakkında objektif bir ölçüm sağlamaktadır. Demir eksikliği olduğunda sTfR yükselmektedir. Özellikle çocuk yaş grubunda, kolay, doğru ve enfeksiyondan ve enflamasyondan etkilenmediği belirtilen sTfR gibi bir parametrenin kullanılır olması, özellikle bu çağın önemli bir sorunu olan demir eksikliğinin erken tanı ve tedavisine büyük katkı sağlamaktadır.

Sonuç olarak STfR, akut faz yanıtlarından farklı olarak inflamasyon, karaciğer patolojisi, hormonal durum (tiroid hormonu, östrojen) ve cinsiyet farklılığından etkilenmeden demir eksikliğini duyarlı bir şekilde göstermektedir